Hiperfokal Mesafe ve Diyafram Seçimi

Manzara fotoğrafçılığında, genellikle kompozisyondaki tüm öğelerin net olduğundan emin olmak isteriz. Bu genellikle kameradan birkaç metre uzakta olan ön plan nesnelerini ve kilometrelerce uzakta olabilecek arka plan öğelerini içerdiği anlamına gelir. Bunu yapmak için fotoğraftaki alan derinliğine dikkat etmeniz ve sahnedeki her şeyin yeterince keskin olacak kadar büyük olduğundan emin olmanız gerekir. Bunu başarmanın bir yolu, hiperfokal mesafe kavramını ve diyafram açıklığı seçimini anlamaktır.

Sahnedeki tek bir noktaya odaklandığınızda, aslında kameranın algılayıcısına (sensör) paralel çalışan bir odak düzlemi oluşturuyorsunuz. Teknik olarak konuşursak, bu düzlemden önünde ve arkasındaki hiçbir şey net değildir, Alan derinliği içinde kalan tüm bölge ise keskin görüntüler sunar.

Örneğin, aşağıdaki sahnede kamera bir kayaya odaklanmıştır. Bu nedenle, odak düzlemi kaya boyunca sensöre paraleldir ve alan derinliğini oluşturan “kabul edilebilir keskinlik sınırı” odak düzleminin önünde ve arkasındadır. Bu odak düzleminde genellikle ön 1/3 kısmında yer alırken, 2/3 kısmı odak düzleminin gerisindedir. Tamamen doğru olmasalar da bunlar kabul edilebilir oranlardır. Hatırlamanız gereken şey, odağı sonsuza ayarladığınızı varsayarsak, bu ayarda bile belirli bir alan derinliği elde edebilirsiniz.

Makineye istikametine doğru sonsuzdan yaklaşırken, en keskin noktanın konumu hiperfokal mesafeyi gösterir

Yukarıdaki görüntüde, alan derinliği kabul edilebilir çözünürlük aralığında tüm ağaçları yakalamak için yeterli değildir, bu da ön ağaçların yarısından fazlasının ve arkadaki tüm ağaçların odağını kaybedeceği anlamına gelir.

Alan derinliği, odak uzaklığı, diyafram açıklığı ve odaklanma mesafesi gibi değişkenleri kontrol ederek, Hiperfokal mesafe kolaylıkla kontrol altına alınabilir.

Alan derinliğini etkileyen bir diğer faktör de algılayıcının (sensör) boyutudur. Full Frame (FF) ve Çarpanlı Fotoğraf Mak. (Crop / APS-C) için alan hesaplamasının derinliği farklı olacaktır. Hesaplarken bu detayı unutmayın.

Alan derinliğine etki eden faktörler

1. Odak uzaklığı

Odak uzaklığı kompozisyonu belirler, Öncelikle buna odaklanalım. Odak uzaklığının değiştirilmesi görüş alanını değiştirecek ve dolayısıyla kompozisyonu değiştirecektir.

Kompozisyonu belirledikten sonra, alan derinliğini değiştirmek için seçilen odak uzaklığına göre diğer faktörleri ayarlamanız gerekir.

Geniş açılı bir lens ile çekim (örneğin 14mm) telefotoya (örneğin 200mm) kıyasla daha geniş bir alan derinliği verecektir. Başka bir şekilde söylemek gerekirse; ÇEKİM YAPTIĞINIZ LENSİN ODAK UZAKLIĞI NE KADAR BÜYÜKSE ALAN DERİNLİĞİNİZ DE O KADAR AZALACAK, Tam tersini düşünürsek lensin odak uzaklığı Küçüldüğünde alan derinliği artacaktır.

2. Diyafram açıklığı

Alan derinliğini kontrol eden en belirgin faktör açıklık değeridir. Diyafram açıklığı ne kadar küçükse, f / sayısı o kadar büyük ve alan derinliği o kadar büyük olur. Diyafram açıklığı ne kadar büyükse, f / sayısı o kadar küçük ve alan derinliği o kadar küçük olur.

Görüntüyü bozmadan (kırınım gibi) maksimum alan derinliğini elde etmek için en iyi diyaframı seçmek önemlidir. Dolayısıyla, kompozisyonunuzda keskinleştirmek istediğiniz tüm öğeler için f / 11 diyafram açıklığı yeterliyse, sahneyi f / 22 ile çekmenize gerek yoktur.

Manzara fotoğrafçılığı için tavsiyem, diyaframı minimum f / 8’e ayarlamalarıdır. Ayrıca f / 11 veya f / 13 mutlaka iş görür. Daha yüksek bir f değeri keskinlik sorunlarına neden olabilir. Tabii ki, tripodsuz çekim yapamamaya özen gösteriyorsunuz. ve tabiki Net bir fotoğraf elde etmek için uzaktan kumandalı deklanşörü kullandığınızdan emin olun.

3. Netleme noktasına uzaklık

Belirli bir odak uzaklığı ve diyafram ile birlikte netlemenin nereye, hangi mesafeye yapılacağına karar vermek alan derinliğini etkiler. Netlediğiniz yer ile kameranız arasındaki mesafeyi arttırdığınızda alan derinliği de artar.

Bu nedenle, doğru işlem; öncelikle lens odak uzunluğu (yani kadrajımız) belirlendikten sonra alan derinliği için diyafram ve/veya netleme noktası kombinasyonunu kullanmaktır.

Hiperfokal Mesafe

Tüm çerçevenin net/keskin olmasını sağlamanın yolu alan derinliğinin ön plandan sonsuzluğa kadar uzandığından emin olmaktır. Bunu yapmak için ‘hiperfokal uzaklığa’ netlemeniz gerekir. Odak uzaklığı ve diyafram için doğru netleme mesafesinin belirlenmesi tüm sahnenin de net olmasını sağlayacaktır.

Peki, bu mesafeyi nasıl belirleyeceğiz?

Çok basit;

Diyelim ki  lensin en keskin noktası sınırları içinde olan 24mm odak uzaklığı ve f/13 diyafram değerlerini kullanıyorum, yapacağım manzara çekiminde, sonsuzun da kabul edilebilir netlikte olmasını istiyorsam, Hiperfokal uzaklığa netlemem gerekecektir.

Hesaplama yaparak elde etmiş olduğunuz hiperfokal mesafeye netleme yaparsanız, size en büyük alan derinliğini verir. Bu hesaplama yöntemi ile fotoğrafınızda hemen hemen net olmayan yer kalmaz.

İyi de şimdi biz fotoğraf çekmeyi bırakıp hesap işleri ile mi uğraşacağız?

Bu hesaplama karmaşık gibi görünse de günümüzde akıllı telefonlar kullananlar için çok kolay ve çok basit. Akıllı telefonlarınıza yükleyeceğiniz bir uygulamaa ile bu hesaplamayı kolayca yapabilirsiniz.

Peki bu uygulamalar neler? İsterseniz birlikte bir göz atalım… Kullandığınız akıllı telefon Android veya iPhone olabilir. Günümüzde farklı onlarca programa ulaşmanız mümkün. Fakat yine de öneri vermek gerekirse aşağıya bir kaç program adı bırakıyorum seçim sizin. (Örnek verirken yazı içeriği için fototool kullanılmıştır.)

Android için : DOF Calculator ve fototool

iOS için : SetMyCamera, DOF Plus ve Hyperfocal

Evet şimdi işimizi bu programlardan herhangi birini kullanarak daha kolay hale getireceğimiz kesin.

Çekimlerinizde Hiperfokal mesafe kullanarak alıştırma yapmak için aşağıdaki adımları izleyin:

1. Program üzerinden fotoğraf makinanızın modelini seçin
2. Bir lens seçin.
3. Bir diyafram değeri seçin.
4. Seçtiğiniz odak uzaklığına ve diyaframa karşılık gelen hiperfokal mesafeyi (focus distance)yazın.
5. Netlemenizi hiperfokal mesafeye göre yapın.
6. Fotoğrafı çekin.
7. Hesaplama hatası yapmadıysanız, çekilen fotoğrafta hiperfokal mesafenin yarısından sonsuza kadar her şey keskin olacaktır.

Mobil uygulamamız ile hesapladığımızda; bana 1.9m uzağı netlersem sonsuzun da kabul edilebilir sınırlar içerisinde net olacağını söylüyor. Yani, 24mm odak uzaklığı ve f/11 diyafram için Hiperfokal mesafemin 1.9m olduğunu gösteriyor (üstteki ekran)

Bu durumda; kameramdan 0.935m uzaktan başlayan ve sonsuza kadar her şey net olacaktır.

Hiper odak uzaklığını belirlemek önemlidir. Eğer siz 1.9m yerine, 1.8m’yi (çok değil, sadece 10cm geriyi) netlerseniz ne olur biliyor musunuz? üstteki ekranda da göreceğiniz gibi, net alabileceğiniz en uzak mesafe kameranızdan 74,55m uzaklık olacaktır. Bu uzaklıktan sonraki hiçbir şey net olmayacaktır. Yaptığımız sadece 10cm’lik bir yanılma fotoğrafınızda istenilen sonucu vermeyecektir.

Hiperfokal mesafe, bir manzara fotoğrafçısının gerektiğinde en önemli yardımcısıdır.

Hiperfokal mesafe ve Diyafram seçimi

Sonsuzda netleme yapabilmek için genellikle kolay ancak hataya neden olabilecek bir yaklaşımla çok kısık bir diyafram seçilir ( f/18 veya f/22 gibi) ve çerçevenin 1/3’lük kısmına odaklanma yapılır. Muhtemelen istenen alan derinliğini elde edersiniz. Fakat bu kadar düşük bir diyafram açıklığı seçmek, ışık saçılmasının getirdiği bozulmalarla görüntü netliğinden ödün vereceğiniz anlamına gelir. Bu konuda dikkatli olmanızı öneririm.